Primitives

Autour de l'arc-tangente - Exercice 1

30 min
45
Un exercice classique, mais particulièrement utile dans la pratique !
Question 1
Soit aa un nombre réel strictement positif et xx un nombre réel quelconque.

On considère la fonction x1x2+a2x \longmapsto \dfrac{1}{x^2 + a^2}.
Déterminer l'expression des primitives associées.

Correction
On cherche l'expression de 1x2+a2dx\int \dfrac{1}{x^2 + a^2}\, dx. On a :
1x2+a2dx=1a2(x2a2+1)dx=1a21(xa)2+1dx=1a21(xa)2+1d(axa)\int \dfrac{1}{x^2 + a^2}\, dx = \int \dfrac{1}{a^2\left( \dfrac{x^2}{a^2} + 1 \right)}\, dx = \dfrac{1}{a^2} \int \dfrac{1}{ \left(\dfrac{x}{a}\right)^2 + 1 }\, dx = \dfrac{1}{a^2} \int \dfrac{1}{ \left(\dfrac{x}{a}\right)^2 + 1 }\, d\left(\dfrac{ax}{a}\right)
Soit encore :
1x2+a2dx=1a21(xa)2+1ad(xa)=aa21(xa)2+1d(xa)=1a1(xa)2+1d(xa)\int \dfrac{1}{x^2 + a^2}\, dx = \dfrac{1}{a^2} \int \dfrac{1}{ \left(\dfrac{x}{a}\right)^2 + 1 }\, ad\left(\dfrac{x}{a}\right) = \dfrac{a}{a^2} \int \dfrac{1}{ \left(\dfrac{x}{a}\right)^2 + 1 }\, d\left(\dfrac{x}{a}\right) = \dfrac{1}{a} \int \dfrac{1}{ \left(\dfrac{x}{a}\right)^2 + 1 }\, d\left(\dfrac{x}{a}\right)
On pose alors X=(xa)X = \left(\dfrac{x}{a}\right), ce qui nous permet d'obtenir :
1x2+a2dx=1a1X2+1dX\int \dfrac{1}{x^2 + a^2}\, dx = \dfrac{1}{a} \int \dfrac{1}{ X^2 + 1 }\, dX
Ce qui nous donne donc :
1x2+a2dx=1aarctan(X)+C(CR)\int \dfrac{1}{x^2 + a^2}\, dx = \dfrac{1}{a} \arctan(X) + C \,\,\, (C \in \mathbb{R})
Comme X=xaX = \dfrac{x}{a}, on trouve que :
1x2+a2dx=1aarctan(xa)+C(CR)\int \dfrac{1}{x^2 + a^2}\, dx = \dfrac{1}{a} \arctan\left(\dfrac{x}{a}\right) + C \,\,\, (C \in \mathbb{R})
Question 2

Déterminer l'expression de la primitive FF qui s'annule en x=1x = 1.

Correction
La condition F(1)=0F(1) = 0 se traduit par la relation :
1aarctan(1a)+C=0\dfrac{1}{a} \arctan\left(\dfrac{1}{a}\right) + C = 0
Soit :
C=1aarctan(1a)C = - \dfrac{1}{a} \arctan\left(\dfrac{1}{a}\right)
Donc :
F(x)=1aarctan(xa)1aarctan(1a)F(x) = \dfrac{1}{a} \arctan\left(\dfrac{x}{a}\right) - \dfrac{1}{a} \arctan\left(\dfrac{1}{a}\right)
Question 3

Déterminer la valeur exacte de 011x2+3dx\int_0^1 \dfrac{1}{x^2 + 3}\, dx

Correction
  • 1x2+a2dx=1aarctan(xa)+C(CR)\int \dfrac{1}{x^2 + a^2}\, dx = \dfrac{1}{a} \arctan\left(\dfrac{x}{a}\right) + C \,\,\, (C \in \mathbb{R}).

On a :
011x2+3dx=011x2+(3)2dx\int_0^1 \dfrac{1}{x^2 + 3}\, dx = \int_0^1 \dfrac{1}{x^2 + \left(\sqrt{3} \right)^2}\, dx
Donc, dans ce cas, on a a=3a = \sqrt{3}. Donc, on a :
011x2+3dx=[13arctan(x3)]01\int_0^1 \dfrac{1}{x^2 + 3}\, dx ={\left[\dfrac{1}{\sqrt{3}} \arctan\left(\dfrac{x}{\sqrt{3}}\right)\right]}^1_0
011x2+3dx=13arctan(13)13arctan(03)\int_0^1 \dfrac{1}{x^2 + 3}\, dx =\dfrac{1}{\sqrt{3}} \arctan\left(\dfrac{1}{\sqrt{3}}\right)-\dfrac{1}{\sqrt{3}} \arctan\left(\dfrac{0}{\sqrt{3}}\right)
011x2+3dx=13arctan(13)0\int_0^1 \dfrac{1}{x^2 + 3}\, dx =\dfrac{1}{\sqrt{3}} \arctan\left(\dfrac{1}{\sqrt{3}}\right)-0
011x2+3dx=13arctan(13)\int_0^1 \dfrac{1}{x^2 + 3}\, dx =\dfrac{1}{\sqrt{3}} \arctan\left(\dfrac{1}{\sqrt{3}}\right)
011x2+3dx=13×π6\int_0^1 \dfrac{1}{x^2 + 3}\, dx =\dfrac{1}{\sqrt{3}}\times \frac{\pi}{6}
Finalement :
011x2+3dx=π63u.a.0,302u.a.\int_0^1 \dfrac{1}{x^2 + 3}\, dx = \dfrac{\pi}{6\sqrt{3}} \,\, u.a. \simeq 0,302 \,\, u.a.
Graphiquement ceci correspond à la surface (algébrique) de l'aire du domaine suivant :