Polynômes & Décomposition en éléments simples

Pour consolider ses classiques - Exercice 1

50 min
75
Toujours un exemple classique, d'abord dans R\mathbb{R}, puis dans C\mathbb{C}. Cela permet de vérifier l'assimilations des méthodes.
Question 1
Soit XX une indéterminée.
Soit FF la fraction rationnelle suivante :
F(X)=1X3(X3+1)F(X) =\dfrac{1}{X^3(X^3+1)}
On note par ii le nombre complexe imaginaire pur tel que i2=1i^2=-1 et on notera par jj le nombre complexe suivant :
j=1+i32j = \dfrac{-1 + i \sqrt{3}}{2}

Décomposer FF en éléments simples dans R{\color{red}{\mathbb{R}}}.

Correction
Soit aa et bb deux nombres réels.
On sait que :
a3+b3=(a+b)(a2ab+b2)a^3 + b^3 = (a + b) (a^2 - ab + b^2)
Donc :
X3+1=X3+13=(X+1)(X2X×1+12)=(X+1)(X2X+1)X^3+1 = X^3 + 1^3 = (X + 1) (X^2 - X\times1 + 1^2) = (X + 1)(X^2-X+1)
Le discriminant Δ\Delta associé au polynôme X2X+1X^2-X+1 est Δ=(1)24×1×1=3<0\Delta = (-1)^2 - 4 \times 1 \times 1 = -3 < 0. Donc ce polynôme X2X+1X^2-X+1 n'est pas factorisable dans R\mathbb{R}. On a donc :
F(X)=1X3(X3+1)=1X3(X+1)(X2X+1)F(X) = \dfrac{1}{X^3(X^3+1)} = \dfrac{1}{X^3(X + 1)(X^2-X+1)}
La décomposition en éléments simples de FF est donc de la forme :
F(X)=1X3(X3+1)=1X3(X+1)(X2X+1)=AX+BX2+CX3+DX+1+EX+FX2X+1F(X) = \dfrac{1}{X^3(X^3+1)} = \dfrac{1}{X^3(X + 1)(X^2-X+1)} = \dfrac{A}{X} + \dfrac{B}{X^2} + \dfrac{C}{X^3} + \dfrac{D}{X+1} + \dfrac{EX+F}{X^2-X+1}
Donc :
X3F(X)=1X3+1=1(X+1)(X2X+1)=AX2+BX+C+X3DX+1+X3(EX+F)X2X+1X^3F(X) = \dfrac{1}{X^3+1} = \dfrac{1}{(X + 1)(X^2-X+1)} = AX^2 + BX + C + \dfrac{X^3D}{X+1} + \dfrac{X^3(EX+F)}{X^2-X+1}
Posons X=0X=0 dans l'expression précédente. On a alors :
103+1=A×02+B×0+C+03DX+1+03(E×0+F)020+1A=1\dfrac{1}{0^3+1} = A \times 0^2 + B \times 0 + C + \dfrac{0^3D}{X+1} + \dfrac{0^3(E \times 0+F)}{0^2-0+1} \,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\, A = 1
Donc :
F(X)=1X3(X3+1)=1X3(X+1)(X2X+1)=AX+BX2+1X3+DX+1+EX+FX2X+1F(X) = \dfrac{1}{X^3(X^3+1)} = \dfrac{1}{X^3(X + 1)(X^2-X+1)} = \dfrac{A}{X} + \dfrac{B}{X^2} + \dfrac{1}{X^3} + \dfrac{D}{X+1} + \dfrac{EX+F}{X^2-X+1}
Puis,
(X+1)F(X)=1X3(X2X+1)=(X+1)AX+(X+1)BX2+X+1X3+D+(X+1)(EX+F)X2X+1(X + 1)F(X) = \dfrac{1}{X^3(X^2-X+1)} = \dfrac{(X + 1)A}{X} + \dfrac{(X + 1)B}{X^2} + \dfrac{X + 1}{X^3} + D + \dfrac{(X + 1)(EX+F)}{X^2-X+1}
Posons X=1X = -1, on a alors :
1(1)3((1)2(1)+1)=(1+1)AX+(1+1)BX2+1+1X3+D+(1+1)(E+F)(1)2(1)+1\dfrac{1}{(-1)^3((-1)^2-(-1)+1)} = \dfrac{(-1 + 1)A}{X} + \dfrac{(-1 + 1)B}{X^2} + \dfrac{-1 + 1}{X^3} + D + \dfrac{(-1 + 1)(-E+F)}{(-1)^2-(-1)+1}
Soit :
13=0+0+0+D+0D=13\dfrac{1}{-3} = 0 + 0 + 0 + D + 0 \,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\, D = -\dfrac{1}{3}
D'où :
F(X)=1X3(X3+1)=1X3(X+1)(X2X+1)=AX+BX2+1X313(X+1)+EX+FX2X+1F(X) = \dfrac{1}{X^3(X^3+1)} = \dfrac{1}{X^3(X + 1)(X^2-X+1)} = \dfrac{A}{X} + \dfrac{B}{X^2} + \dfrac{1}{X^3} - \dfrac{1}{3(X+1)} + \dfrac{EX+F}{X^2-X+1}
Posons X=1X = 1, on a alors :
113(13+1)=A1+B12+11313(1+1)+E1+F121+112=A+B+116+E+F\dfrac{1}{1^3(1^3+1)} = \dfrac{A}{1} + \dfrac{B}{1^2} + \dfrac{1}{1^3} - \dfrac{1}{3(1+1)} + \dfrac{E1+F}{1^2-1+1} \,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\, \dfrac{1}{2} = A + B + 1 - \dfrac{1}{6} + E+F
Donc :
A+B+E+F=13A+B+E+F = - \dfrac{1}{3}
Dans la décomposition de F(X)F(X), posons X=2X=2 :
F(X=2)=123(23+1)=A2+B22+12313(2+1)+2E+F222+1F(X=2) = \dfrac{1}{2^3(2^3+1)} = \dfrac{A}{2} + \dfrac{B}{2^2} + \dfrac{1}{2^3} - \dfrac{1}{3(2+1)} + \dfrac{2E+F}{2^2-2+1}
Soit :
172=A2+B4+1819+2E+F31=36A+18B+98+24(2E+F)\dfrac{1}{72} = \dfrac{A}{2} + \dfrac{B}{4} + \dfrac{1}{8} - \dfrac{1}{9} + \dfrac{2E+F}{3} \,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\, 1 = 36A+18B+9-8+24(2E+F)
Donc :
0=36A+18B+24(2E+F)0=6A+3B+4(2E+F)0 = 36A+18B+24(2E+F) \,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\, 0 = 6A+3B+4(2E+F)
Donc :
6A+3B+8E+4F=06A+3B+8E+4F = 0
Dans la décomposition de F(X)F(X), posons maintenant X=2X=-2 :
F(X=2)=1(2)3((2)3+1)=A2+B(2)2+1(2)313(2+1)+2E+F(2)2(2)+1F(X=-2) = \dfrac{1}{(-2)^3((-2)^3+1)} = \dfrac{A}{-2} + \dfrac{B}{(-2)^2} + \dfrac{1}{(-2)^3} - \dfrac{1}{3(-2+1)} + \dfrac{-2E+F}{(-2)^2-(-2)+1}
Soit encore :
156=A2+B418+13+2E+F71=28A+14B7+563+8(2E+F)\dfrac{1}{56} = -\dfrac{A}{2} + \dfrac{B}{4} - \dfrac{1}{8} + \dfrac{1}{3} + \dfrac{-2E+F}{7} \,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\, 1 = -28A+14B-7+\dfrac{56}{3} + 8(-2E+F)
D'où :
323=28A+14B16E+8F-\dfrac{32}{3} = -28A+14B-16E+8F
Ou encore, en multipliant par 3-3 :
84A42B+48E24F=3242A21B+24E12F=1684A-42B+48E-24F = 32 \,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\, 42A-21B+24E-12F = 16
Dans la décomposition de F(X)F(X), posons cette fois X=3X=3 :
F(X=3)=133(33+1)=A3+B32+13313(3+1)+3E+F323+1F(X=3) = \dfrac{1}{3^3(3^3+1)} = \dfrac{A}{3} + \dfrac{B}{3^2} + \dfrac{1}{3^3} - \dfrac{1}{3(3+1)} + \dfrac{3E+F}{3^2-3+1}
Ce qui nous donne :
1756=A3+B9+127112+3E+F71=252A+84B+2863+108(3E+F)\dfrac{1}{756} = \dfrac{A}{3} + \dfrac{B}{9} + \dfrac{1}{27} - \dfrac{1}{12} + \dfrac{3E+F}{7} \,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\, 1 = 252A + 84B + 28 - 63 + 108(3E+F)
D'où :
1+6328=252A+84B+108(3E+F)36=252A+84B+324E+108F1+63-28 = 252A + 84B + 108(3E+F) \,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\, 36 = 252A + 84B + 324E + 108F
Ce qui nous donne :
21A+7B+27E+9F=321A + 7B + 27E + 9F = 3
On a alors les 4 équations suivantes :
{A+B+E+F=136A+3B+8E+4F=042A21B+24E12F=1621A+7B+27E+9F=3\left\lbrace \begin{array}{rcr} A + B + E + F & = & - \dfrac{1}{3} \\ 6A + 3B + 8E + 4F & = & 0 \\ 42A - 21B + 24E - 12F & = & 16 \\ 21A + 7B + 27E + 9F & = & 3 \\ \end{array} \right.
Ce qui nous donne :
{A=13BEF6(13BEF)+3B+8E+4F=042(13BEF)21B+24E12F=1621(13BEF)+7B+27E+9F=3\left\lbrace \begin{array}{rcl} A & = & - \dfrac{1}{3} - B - E - F \\ 6\left( - \dfrac{1}{3} - B - E - F \right) + 3B + 8E + 4F & = & 0 \\ 42\left( - \dfrac{1}{3} - B - E - F \right) - 21B + 24E - 12F & = & 16 \\ 21\left( - \dfrac{1}{3} - B - E - F \right) + 7B + 27E + 9F & = & 3 \\ \end{array} \right.
Donc :
{A=13BEF3B+2E2F=263B18E54F=3014B+6E12F=10{A=13BEF3B=22E+2F21B6E18F=107B+3E6F=5\left\lbrace \begin{array}{rcl} A & = & - \dfrac{1}{3} - B - E - F \\ - 3B + 2E - 2F & = & 2 \\ - 63B - 18E - 54F & = & 30 \\ - 14B + 6E - 12F & = & 10 \\ \end{array} \right. \,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\, \left\lbrace \begin{array}{rcl} A & = & - \dfrac{1}{3} - B - E - F \\ 3B & = & 2 - 2E + 2F \\ - 21B - 6E - 18F & = & 10 \\ - 7B + 3E - 6F & = & 5 \\ \end{array} \right.
Ainsi :
{A=13BEF3B=22E+2F7(22E+2F)6E18F=107(22E+2F3)+3E6F=5{A=13BEF3B=22E+2F8E32F=2423E32F=29\left\lbrace \begin{array}{rcl} A & = & - \dfrac{1}{3} - B - E - F \\ 3B & = & 2 - 2E + 2F \\ - 7\left( 2 - 2E + 2F \right) - 6E - 18F & = & 10 \\ - 7\left( \dfrac{2 - 2E + 2F}{3} \right) + 3E - 6F & = & 5 \\ \end{array} \right. \,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\, \left\lbrace \begin{array}{rcl} A & = & - \dfrac{1}{3} - B - E - F \\ 3B & = & 2 - 2E + 2F \\ 8E - 32F & = & 24 \\ 23E - 32F & = & 29 \\ \end{array} \right.
Soit encore :
{A=13BEF3B=22E+2FE4F=323E32F=29{A=13BEF3B=22E+2FE=3+4F23(3+4F)32F=29\left\lbrace \begin{array}{rcl} A & = & - \dfrac{1}{3} - B - E - F \\ 3B & = & 2 - 2E + 2F \\ E - 4F & = & 3 \\ 23E - 32F & = & 29 \\ \end{array} \right. \,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\, \left\lbrace \begin{array}{rcl} A & = & - \dfrac{1}{3} - B - E - F \\ 3B & = & 2 - 2E + 2F \\ E & = & 3 + 4F \\ 23\left( 3 + 4F \right) - 32F & = & 29 \\ \end{array} \right.
Ce qui nous donne :
{A=13BEF3B=22E+2FE=3+4F69+60F=29{A=13BEF3B=22E+2FE=3+4F60F=40\left\lbrace \begin{array}{rcl} A & = & - \dfrac{1}{3} - B - E - F \\ 3B & = & 2 - 2E + 2F \\ E & = & 3 + 4F \\ 69 + 60F & = & 29 \\ \end{array} \right. \,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\, \left\lbrace \begin{array}{rcl} A & = & - \dfrac{1}{3} - B - E - F \\ 3B & = & 2 - 2E + 2F \\ E & = & 3 + 4F \\ 60F & = & -40 \\ \end{array} \right.
D'où :
{A=13BEF3B=22E+2FE=3+4FF=23{A=13BEF3B=22E+2FE=383F=23{A=13BEF3B=22E+2FE=13F=23\left\lbrace \begin{array}{rcl} A & = & - \dfrac{1}{3} - B - E - F \\ 3B & = & 2 - 2E + 2F \\ E & = & 3 + 4F \\ F & = & -\dfrac{2}{3} \\ \end{array} \right. \,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\, \left\lbrace \begin{array}{rcl} A & = & - \dfrac{1}{3} - B - E - F \\ 3B & = & 2 - 2E + 2F \\ E & = & 3 - \dfrac{8}{3} \\ F & = & -\dfrac{2}{3} \\ \end{array} \right. \,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\, \left\lbrace \begin{array}{rcl} A & = & - \dfrac{1}{3} - B - E - F \\ 3B & = & 2 - 2E + 2F \\ E & = & \dfrac{1}{3} \\ F & = & -\dfrac{2}{3} \\ \end{array} \right.
On en déduit alors que :
3B=22×132×23=22343=263=22=03B = 2 - 2 \times \dfrac{1}{3} - 2 \times \dfrac{2}{3} = 2 - \dfrac{2}{3} - \dfrac{4}{3} = 2 - \dfrac{6}{3} = 2-2=0
Soit B=0B = 0.
Puis, on a :
A=13BEF=13013+23=23+23=0A = - \dfrac{1}{3} - B - E - F = - \dfrac{1}{3} - 0 - \dfrac{1}{3} + \dfrac{2}{3} = - \dfrac{2}{3} + \dfrac{2}{3} = 0
On trouve donc que :
{A=0B=0E=13F=23\left\lbrace \begin{array}{rcl} A & = & 0 \\ B & = & 0 \\ E & = & \dfrac{1}{3} \\ F & = & -\dfrac{2}{3} \\ \end{array} \right.
Finalement, dans R\mathbb{R}, la décomposition en éléments simples de FF est donnée par l'expression :
F(X)=1X3(X3+1)=1X3(X+1)(X2X+1)=1X313(X+1)+X23(X2X+1){\color{red}{\boxed{F(X) = \dfrac{1}{X^3(X^3+1)} = \dfrac{1}{X^3(X + 1)(X^2-X+1)} = \dfrac{1}{X^3} - \dfrac{1}{3(X+1)} + \dfrac{X-2}{3(X^2-X+1)} }}}
Question 2

Décomposer FF en éléments simples dans C{\color{red}{\mathbb{C}}}.

Correction
Dans le résultat de la question précédente, à savoir :
F(X)=1X3(X3+1)=1X3(X+1)(X2X+1)=1X313(X+1)+X23(X2X+1)F(X) = \dfrac{1}{X^3(X^3+1)} = \dfrac{1}{X^3(X + 1)(X^2-X+1)} = \dfrac{1}{X^3} - \dfrac{1}{3(X+1)} + \dfrac{X-2}{3(X^2-X+1)}
C'est le dernier terme X23(X2X+1)\dfrac{X-2}{3(X^2-X+1)} qui va changer. En effet, dans C\mathbb{C}, on a :
X2X+1=0X^2-X+1 = 0 \,\,\,
qui implique que :
{X1=1+i32X2=1i32{X1=1i32X2=1+i32{X1=jˉX2=j\left\lbrace \begin{array}{rcl} X_1 & = & \dfrac{1+i\sqrt{3}}{2} \\ X_2 & = & \dfrac{1-i\sqrt{3}}{2} \\ \end{array} \right. \,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\, \left\lbrace \begin{array}{rcl} X_1 & = & -\dfrac{-1-i\sqrt{3}}{2} \\ X_2 & = & -\dfrac{-1+i\sqrt{3}}{2} \\ \end{array} \right. \,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\, \left\lbrace \begin{array}{rcl} X_1 & = & -\bar{j} \\ X_2 & = & -j \\ \end{array} \right.
Donc, on en déduit que :
X2X+1=(X(jˉ))(X(j))=(X+j)(X+jˉ)X^2-X+1 = \big( X - (-\bar{j}) \big) \big( X - (-j) \big) = (X + j)(X + \bar{j})
Donc, on a :
F(X)=1X3(X3+1)=1X3(X+1)(X+j)(X+jˉ)F(X) = \dfrac{1}{X^3(X^3+1)} = \dfrac{1}{X^3(X + 1)(X + j)(X + \bar{j})}
La décomposition en éléments simples de FF est donc de la forme :
F(X)=1X3(X3+1)=1X3(X+1)(X+j)(X+jˉ)=1X313(X+1)+AX+j+BX+jˉF(X) = \dfrac{1}{X^3(X^3+1)} = \dfrac{1}{X^3(X + 1)(X + j)(X + \bar{j})} = \dfrac{1}{X^3} - \dfrac{1}{3(X+1)} + \dfrac{\mathcal{A}}{X+j} + \dfrac{\mathcal{B}}{X+\bar{j}}
Donc :
(X+jˉ)F(X)=1X3(X+1)(X+j)=X+jˉX3X+jˉ3(X+1)+(X+jˉ)AX+j+B(X+\bar{j})F(X) = \dfrac{1}{X^3(X + 1)(X + j)} = \dfrac{X+\bar{j}}{X^3} - \dfrac{X+\bar{j}}{3(X+1)} + \dfrac{(X+\bar{j})\mathcal{A}}{X+j} + \mathcal{B}
Si X=jˉX = -\bar{j} alors on a :
1(jˉ)3(jˉ+1)(jˉ+j)=00+0+B\dfrac{1}{(-\bar{j})^3(-\bar{j} + 1)(-\bar{j} + j)} = 0 - 0 + 0 + \mathcal{B}
Or, on a (jˉ+j)=2im(j)=2i32=i3(-\bar{j} + j) = 2i \Im\mathrm{m}(j) = 2i \dfrac{\sqrt{3}}{2} = i\sqrt{3}. Donc :
B=1jˉ3(jˉ+1)i3\mathcal{B} = \dfrac{-1}{\bar{j}^3(-\bar{j} + 1)i\sqrt{3}}
Puis jˉ3=1\bar{j}^3 = 1, d'où :
B=1(1jˉ)i3\mathcal{B} = \dfrac{-1}{(1-\bar{j})i\sqrt{3}}
Et, on a 1jˉ=3+i321-\bar{j} = \dfrac{3+i\sqrt{3}}{2}, donc :
B=2(3+i3)i3=2i(3+i3)3=16+i123=1+i36=1i32×3=jˉ3\mathcal{B} = \dfrac{-2}{(3+i\sqrt{3})i\sqrt{3}} = \dfrac{2i}{(3+i\sqrt{3})\sqrt{3}} = \dfrac{1}{6} + i \dfrac{1}{2\sqrt{3}} = \dfrac{1+i\sqrt{3}}{6} = -\dfrac{-1-i\sqrt{3}}{2 \times 3} = -\dfrac{\bar{j}}{3}
On obtient alors :
La décomposition en éléments simples de FF est donc de la forme :
F(X)=1X3(X3+1)=1X3(X+1)(X+j)(X+jˉ)=1X313(X+1)+AX+jjˉ3(X+jˉ)F(X) = \dfrac{1}{X^3(X^3+1)} = \dfrac{1}{X^3(X + 1)(X + j)(X + \bar{j})} = \dfrac{1}{X^3} - \dfrac{1}{3(X+1)} + \dfrac{\mathcal{A}}{X+j} - \dfrac{\bar{j}}{3(X+\bar{j})}
Donc :
(X+j)F(X)=1X3(X+1)(X+jˉ)=X+jX3X+j3(X+1)+A(X+j)jˉ3(X+jˉ)(X+j)F(X) = \dfrac{1}{X^3(X + 1)(X + \bar{j})} = \dfrac{X+j}{X^3} - \dfrac{X+j}{3(X+1)} + \mathcal{A} - \dfrac{(X+j)\bar{j}}{3(X+\bar{j})}
Si X=jX = _j alors on a :
1(j)3(j+1)(j+jˉ)=j+jX3j+j3(j+1)+A(j+j)jˉ3(j+jˉ)\dfrac{1}{(-j)^3(-j + 1)(-j + \bar{j})} = \dfrac{-j+j}{X^3} - \dfrac{-j+j}{3(-j+1)} + \mathcal{A} - \dfrac{(-j+j)\bar{j}}{3(-j+\bar{j})}
Soit :
1(j)3(j+1)(j+jˉ)=A\dfrac{1}{(-j)^3(-j + 1)(-j + \bar{j})} = \mathcal{A}
D'où :
A=1j3(1j)(jjˉ)\mathcal{A} = \dfrac{1}{j^3(1-j)(j - \bar{j})}
Or, on a (jjˉ)=2im(j)=2i32=i3(j-\bar{j}) = 2i \Im\mathrm{m}(j) = 2i \dfrac{\sqrt{3}}{2} = i\sqrt{3}. Et j3=1j^3 = 1, donc :
A=1(1j)i3\mathcal{A} = \dfrac{1}{(1-j)i\sqrt{3}}
Puis, on a :
1j=11+i32=1+1i32=3i32=33i32=3i231 - j = 1 - \dfrac{-1 + i \sqrt{3}}{2} = 1 + \dfrac{1 - i \sqrt{3}}{2} = \dfrac{3 - i \sqrt{3}}{2} = \dfrac{\sqrt{3}\sqrt{3} - i \sqrt{3}}{2} = \dfrac{\sqrt{3} - i }{2}\sqrt{3}
Ainsi, on obtient :
A=13i23i3=2i3(3i)=16i123=16i36=1i36=1+i32×3=j3\mathcal{A} = \dfrac{1}{\dfrac{\sqrt{3} - i }{2}\sqrt{3}i\sqrt{3}} = \dfrac{-2i}{3(\sqrt{3} - i)} = \dfrac{1}{6} - i\dfrac{1}{2\sqrt{3}} = \dfrac{1}{6} - i\dfrac{\sqrt{3}}{6} = \dfrac{1-i\sqrt{3}}{6} = -\dfrac{-1 + i\sqrt{3}}{2 \times 3} = - \dfrac{j}{3}
Finalement, dans C\mathbb{C}, la décomposition en éléments simples de FF est donc de la forme :
F(X)=1X313(X+1)j3(X+j)jˉ3(X+jˉ){\color{red}{\boxed{F(X) = \dfrac{1}{X^3} - \dfrac{1}{3(X+1)} - \dfrac{j}{3(X+j)} - \dfrac{\bar{j}}{3(X+\bar{j})} }}}