Les nombres complexes (racines carrées et racines nièmes)

Calculer les sommes trigonométriques - Exercice 1

15 min
30
Question 1

Soit θ\theta un réel .
Calculer S1=k=0neikθS_1 = \sum_{k=0}^n e^{ik\theta } .

Correction
Soit θ\theta un réel .
Premier cas : Si θ2πZ\theta \in 2\pi\mathbb{Z}
S1=k=0neik×0S_1 = \sum_{k=0}^n e^{ik\times 0} équivaut successivement à :
S1=k=0n1S_1 = \sum_{k=0}^n 1
D'où :
S1=n+1S_1 = n+1
Deuxième cas : Si θ2πZ\theta \notin 2\pi\mathbb{Z} S1=k=0neikθS_1 = \sum_{k=0}^n e^{ik\theta } équivaut successivement à :
S1=k=0n(eiθ)kS_1 = \sum_{k=0}^n \left(e^{i\theta}\right)^k
On reconnait la somme des termes d'une suite géométrique de raison q=eiθq=e^{i\theta} et de premier terme ei0=1e^{i0}=1 .
La somme des termes d'une suite géométrique de raison qq est donnée par la formule suivante :
S=(premier terme)×(1qnombres de termes1q)S=\left(\text{premier terme}\right)\times \left(\frac{1-q^{\text{nombres de termes}}}{1-q}\right)
Il vient alors que :
S1=1×1(eiθ)n+11eiθS_1 =1\times\frac{1-{\left(e^{i\theta}\right)}^{n+1}}{1-e^{i\theta}}
S1=1ei(n+1)θ1eiθS_1 =\frac{1-e^{i\left(n+1\right)\theta}}{1-e^{i\theta}}
Factorisation par l’angle moitié. Soient α\alpha et β\beta deux réels.
  • 1+eiβ=ei(β2)(eiβ2+eiβ2)=2ei(β2)cos(β2) 1+e^{i\beta }=e^{i\left(\frac{\beta }{2}\right)}\left(e^{i\frac{\beta }{2}}+e^{-i\frac{\beta }{2}}\right)=2e^{i\left(\frac{\beta }{2}\right)}{\mathrm{cos} \left(\frac{\beta }{2}\right)\ }
  • 1eiβ=ei(β2)(eiβ2eiβ2)=2iei(β2)sin(β2) 1-e^{i\beta }=e^{i\left(\frac{\beta }{2}\right)}\left(e^{i\frac{\beta }{2}}-e^{-i\frac{\beta }{2}}\right)=2ie^{i\left(\frac{\beta }{2}\right)}{\mathrm{sin} \left(\frac{\beta }{2}\right)\ }
  • eiα+eiβ=ei(α+β2)(ei(αβ2)+ei(αβ2))=2ei(α+β2)cos(αβ2) e^{i\alpha }+e^{i\beta }=e^{i\left(\frac{\alpha +\beta }{2}\right)}\left(e^{i\left(\frac{\alpha -\beta }{2}\right)}+e^{-i\left(\frac{\alpha -\beta }{2}\right)}\right)=2e^{i\left(\frac{\alpha +\beta }{2}\right)}{\mathrm{cos} \left(\frac{\alpha -\beta }{2}\right)\ }
  • eiαeiβ=ei(α+β2)(ei(αβ2)ei(αβ2))=2iei(α+β2)sin(αβ2) e^{i\alpha }-e^{i\beta }=e^{i\left(\frac{\alpha +\beta }{2}\right)}\left(e^{i\left(\frac{\alpha -\beta }{2}\right)}-e^{-i\left(\frac{\alpha -\beta }{2}\right)}\right)=2ie^{i\left(\frac{\alpha +\beta }{2}\right)}{\mathrm{sin} \left(\frac{\alpha -\beta }{2}\right)\ }

  • S1=ei(n+1)θ2(ei(n+1)θ2ei(n+1)θ2)eiθ2(eiθ2eiθ2)S_1=\frac{e^{i\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}}\left(e^{i\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}}-e^{-i\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}}\right)}{e^{i\frac{\theta }{2}}\left(e^{i\frac{\theta }{2}}-e^{-i\frac{\theta }{2}}\right)}
    S1=ei(n+1)θ2(2isin((n+1)θ2) )eiθ2(2isin(θ2) )S_1=\frac{e^{i\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}}\left(2i{\mathrm{sin} \left(\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}\right)\ }\right)}{e^{i\frac{\theta }{2}}\left(2i{\mathrm{sin} \left(\frac{\theta }{2}\right)\ }\right)}
    S1=ei(n+1)θ2(sin((n+1)θ2) )eiθ2(sin(θ2) )S_1=\frac{e^{i\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}}\left({\mathrm{sin} \left(\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}\right)\ }\right)}{e^{i\frac{\theta }{2}}\left({\mathrm{sin} \left(\frac{\theta }{2}\right)\ }\right)}
    S1=ei((n+1)θ2θ2)(sin((n+1)θ2) )sin(θ2) S_1=\frac{e^{i\left(\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}-\frac{\theta }{2}\right)}\left({\mathrm{sin} \left(\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}\right)\ }\right)}{{\mathrm{sin} \left(\frac{\theta }{2}\right)\ }}
    S1=ei(nθ2)sin((n+1)θ2) sin(θ2) S_1=e^{i\left(\frac{n\theta }{2}\right)}\frac{{\mathrm{sin} \left(\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}\right)\ }}{{\mathrm{sin} \left(\frac{\theta }{2}\right)\ }}
    S1=(cos(nθ2) +isin(nθ2) )sin((n+1)θ2) sin(θ2) S_1=\left({\mathrm{cos} \left(\frac{n\theta }{2}\right)\ }+i{\mathrm{sin} \left(\frac{n\theta }{2}\right)\ }\right)\frac{{\mathrm{sin} \left(\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}\right)\ }}{{\mathrm{sin} \left(\frac{\theta }{2}\right)\ }}
    Finalement :
    S1=cos(nθ2) sin((n+1)θ2) sin(θ2) +isin(nθ2) sin((n+1)θ2) sin(θ2) S_1=\frac{{\mathrm{cos} \left(\frac{n\theta }{2}\right)\ }{\mathrm{sin} \left(\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}\right)\ }}{{\mathrm{sin} \left(\frac{\theta }{2}\right)\ }}+i\frac{{\mathrm{sin} \left(\frac{n\theta }{2}\right)\ }{\mathrm{sin} \left(\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}\right)\ }}{{\mathrm{sin} \left(\frac{\theta }{2}\right)\ }}
    Question 2

    Soit θ2πZ\theta \notin 2\pi\mathbb{Z}, calculer S2=k=0ncos(kθ)S_2=\sum_{k=0}^n \cos\left(k\theta\right) .

    Correction
    On remarque que S2S_2 est la partie réelle de la somme S1S_1 .
    En effet :
    S1=k=0neikθS_1 = \sum_{k=0}^n e^{ik\theta }
    S1=k=0n(cos(kθ)+isin(kθ))S_1 = \sum_{k=0}^n \left(\cos\left(k\theta\right)+i\sin\left(k\theta\right)\right)
    S1=k=0ncos(kθ)+ik=0nsin(kθ)S_1 = \sum_{k=0}^n \cos\left(k\theta\right) +i\sum_{k=0}^n \sin\left(k\theta\right)
    Ainsi : S2=Re(S1)S_2= \text{Re} \left(S_1\right)
    D'après la question 11, nous avons montré que :
    S1=cos(nθ2) sin((n+1)θ2) sin(θ2) +isin(nθ2) sin((n+1)θ2) sin(θ2) S_1=\frac{{\mathrm{cos} \left(\frac{n\theta }{2}\right)\ }{\mathrm{sin} \left(\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}\right)\ }}{{\mathrm{sin} \left(\frac{\theta }{2}\right)\ }}+i\frac{{\mathrm{sin} \left(\frac{n\theta }{2}\right)\ }{\mathrm{sin} \left(\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}\right)\ }}{{\mathrm{sin} \left(\frac{\theta }{2}\right)\ }}

    Il en résulte donc que :
    S2=cos(nθ2) sin((n+1)θ2) sin(θ2) S_2=\frac{{\mathrm{cos} \left(\frac{n\theta }{2}\right)\ }{\mathrm{sin} \left(\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}\right)\ }}{{\mathrm{sin} \left(\frac{\theta }{2}\right)\ }}

    Question 3

    Soit θ2πZ\theta \notin 2\pi\mathbb{Z}, calculer S3=k=0nsin(kθ)S_3=\sum_{k=0}^n \sin\left(k\theta\right) .

    Correction
    On remarque que S3S_3 est la partie imaginaire de la somme S1S_1 .
    En effet :
    S1=k=0neikθS_1 = \sum_{k=0}^n e^{ik\theta }
    S1=k=0n(cos(kθ)+isin(kθ))S_1 = \sum_{k=0}^n \left(\cos\left(k\theta\right)+i\sin\left(k\theta\right)\right)
    S1=k=0ncos(kθ)+ik=0nsin(kθ)S_1 = \sum_{k=0}^n \cos\left(k\theta\right) +i\sum_{k=0}^n \sin\left(k\theta\right)
    Ainsi : S3=Im(S1)S_3= \text{Im} \left(S_1\right)
    D'après la question 11, nous avons montré que :
    S1=cos(nθ2) sin((n+1)θ2) sin(θ2) +isin(nθ2) sin((n+1)θ2) sin(θ2) S_1=\frac{{\mathrm{cos} \left(\frac{n\theta }{2}\right)\ }{\mathrm{sin} \left(\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}\right)\ }}{{\mathrm{sin} \left(\frac{\theta }{2}\right)\ }}+i\frac{{\mathrm{sin} \left(\frac{n\theta }{2}\right)\ }{\mathrm{sin} \left(\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}\right)\ }}{{\mathrm{sin} \left(\frac{\theta }{2}\right)\ }}

    Il en résulte donc que :
    S3=sin(nθ2) sin((n+1)θ2) sin(θ2) S_3=\frac{{\mathrm{sin} \left(\frac{n\theta }{2}\right)\ }{\mathrm{sin} \left(\frac{\left(n+1\right)\theta }{2}\right)\ }}{{\mathrm{sin} \left(\frac{\theta }{2}\right)\ }}