🔴  Lives #BAC2024

À partir du 12 mai, révise le bac avec nous sur YouTube tous les soirs à 19h30 ! Découvrir la chaîne →

Espaces Vectoriels

Exercice 2 - Exercice 1

45 min
70
Soit mm un nombre réel.
On désigne par U\mathcal{U} une famille vectorielle de R3\mathbb{R}^3 formée des trois vecteurs suivants :
u1=(m;1;1);u2=(1;m;1);u3=(1;1;m)u_1 = (m \,;\, 1 \,;\, 1) \,\,\,\,\, ; \,\,\,\,\, u_2 = (1 \,;\, m \,;\, 1) \,\,\,\,\, ; \,\,\,\,\, u_3 = (1 \,;\, 1 \,;\, m)
Question 1

Donner les relations de dépendances existantes entre les vecteurs de la famille U\mathcal{U}. Déterminer le rang de la famille U\mathcal{U}.

Correction
Adoptons une présentation matricielle de la situation. Rangeons par ligne les vecteurs hu1u_1, u2u_2 et u3u_3. On obtient alors :
(m111m111m)u1u2u3\begin{pmatrix} m & 1 & 1 \\ 1 & m & 1 \\ 1 & 1 & m \end{pmatrix} \begin{array}{l} u_1 \\ u_2 \\ u_3 \end{array}
Permutons les lignes L1L_1 et L3L_3 pour obtenir :
(11m1m1m11)u3u2u1\begin{pmatrix} 1 & 1 & m \\ 1 & m & 1 \\ m & 1 & 1 \end{pmatrix} \begin{array}{l} u_3 \\ u_2 \\ u_1 \end{array}
A ce stade, effectuons les deux substitutions suivantes : L2L2L1L_2 \longleftarrow L_2 - L_1 et L3L3mL1L_3 \longleftarrow L_3 - mL_1. On a alors :
(11m0m11m01m1m2)u3u2u3u1mu3\begin{pmatrix} 1 & 1 & m \\ 0 & m-1 & 1-m \\ 0 & 1-m & 1-m^2 \end{pmatrix} \begin{array}{l} u_3 \\ u_2 - u_3 \\ u_1 - m u_3 \end{array}
Puis effectuons la substitution suivante : L3L3+L2L_3 \longleftarrow L_3 + L_2. On a alors :
(11m0m11m001m2+1m)u3u2u3u1+u2(1+m)u3\begin{pmatrix} 1 & 1 & m \\ 0 & m-1 & 1-m \\ 0 & 0 & 1-m^2 + 1- m \end{pmatrix} \begin{array}{l} u_3 \\ u_2 - u_3 \\ u_1 + u_2 - (1+m) u_3 \end{array}
On a aussi 1m2+1m=(1m)(1+m)+(1m)=(1m)(1+m)+1(1m)=(1m)(1+m+1)1-m^2 + 1-m = (1-m)(1+m) + (1-m) = (1-m)(1+m) + 1(1-m) = (1-m)(1+m+1). Donc :
1m2+1m=(1m)(m+2)=(m1)(m(2))1-m^2 + 1-m = (1-m)(m+2) = -(m-1)(m-(-2))
Ainsi :
(11m0m11m00(m1)(m(2)))u3u2u3u1+u2(m+1)u3\begin{pmatrix} 1 & 1 & m \\ 0 & m-1 & 1-m \\ 0 & 0 & -(m-1)(m-(-2)) \end{pmatrix} \begin{array}{l} u_3 \\ u_2 - u_3 \\ u_1 + u_2 - (m+1) u_3 \end{array}
Il nous faut donc porter notre attention sur le cas m=1m=1 et sur le cas m=2m=-2.
Premiercas:m=1{\color{blue}{\bf{\clubsuit \,\, Premier \,\, cas \,: \,\,}} m=1}
En posant m=1m=1, on obtient :
(111000000)u3u2u3u1+u22u3\begin{pmatrix} 1 & 1 & 1 \\ 0 & 0 & 0 \\ 0 & 0 & 0 \end{pmatrix} \begin{array}{l} u_3 \\ u_2 - u_3 \\ u_1 + u_2 - 2 u_3 \end{array}
On a alors u2u3=0R3u_2 - u_3 = 0_{\mathbb{R}^3} et u1+u22u3=0R3u_1 + u_2 - 2 u_3 = 0_{\mathbb{R}^3}. Cette dernière relation s'écrit aussi u1+u2u3u3=0R3u_1 + u_2 - u_3 - u_3 = 0_{\mathbb{R}^3} ce qui nous donne u1+0R3u3=0R3u_1 + 0_{\mathbb{R}^3} - u_3 = 0_{\mathbb{R}^3}. Ainsi on a les deux relations linéaires suivantes :
{u2u3=0R3u1u3=0R3{u2=u3u1=u3u1=u2=u3\left\lbrace \begin{array}{rcl} u_2 - u_3 & = & 0_{\mathbb{R}^3} \\ u_1 - u_3 & = & 0_{\mathbb{R}^3} \end{array} \right. \,\,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\,\, \left\lbrace \begin{array}{rcl} u_2 & = & u_3\\ u_1 & = & u_3 \end{array} \right. \,\,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\,\, u_1 = u_2 = u_3
De fait :
Rang(U)=Rang(u1;u2;u3)=Rang(u1;u1;u1)=Rang(u1)=1\mathrm{Rang}(\mathcal{U}) = \mathrm{Rang}(u_1 \,;\, u_2 \,;\, u_3) = \mathrm{Rang}(u_1 \,;\, u_1 \,;\, u_1) = \mathrm{Rang}(u_1) = 1
Deuxieˋmecas:m=2{\color{blue}{\bf{\clubsuit \clubsuit\,\, Deuxième \,\, cas \,: \,\,}} m=-2}
En posant m=2m=-2, on obtient :
(112033000)u3u2u3u1+u2+u3(112011000)u313(u3u2)u1+u2+u3\begin{pmatrix} 1 & 1 & -2 \\ 0 & -3 & 3 \\ 0 & 0 & 0 \end{pmatrix} \begin{array}{l} u_3 \\ u_2 - u_3 \\ u_1 + u_2 + u_3 \end{array} \,\,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\,\, \begin{pmatrix} 1 & 1 & -2 \\ 0 & 1 & -1 \\ 0 & 0 & 0 \end{pmatrix} \begin{array}{l} u_3 \\ \frac{1}{3}(u_3 - u_2) \\ u_1 + u_2 + u_3 \end{array}
Effectuons la substitution L1L1L2L_1 \longleftarrow L_1 - L_2. On a alors :
(101011000)13(u2+2u3)13(u3u2)u1+u2+u3\begin{pmatrix} 1 & 0 & -1 \\ 0 & 1 & -1 \\ 0 & 0 & 0 \end{pmatrix} \begin{array}{l} \frac{1}{3}(u_2 + 2 u_3) \\ \frac{1}{3}(u_3 - u_2) \\ u_1 + u_2 + u_3 \end{array}
On a donc la relation linéaire suivante :
u1+u2+u3=0u1=u2u3u_1 + u_2 + u_3 = 0 \,\,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\,\, u_1 = - u_2 - u_3
Puis les deux vecteurs
{v1=13(u2+2u3)v2=13(u3u2)\left\lbrace \begin{array}{rcl} v_1 & = & \dfrac{1}{3}(u_2 + 2 u_3) \\ & & \\ v_2 & = & \dfrac{1}{3}(u_3 - u_2) \end{array} \right.
engendrent Vect(U)\mathrm{Vect}(\mathcal{U}).
On a alors :
Rang(U)=Rang(u1;u2;u3)=Rang(u2u3;u2;u3)=Rang(u2;u3)=2\mathrm{Rang}(\mathcal{U}) = \mathrm{Rang}(u_1 \,;\, u_2 \,;\, u_3) = \mathrm{Rang}(- u_2 - u_3 \,;\, u_2 \,;\, u_3) = \mathrm{Rang}(u_2 \,;\, u_3) = 2
Troisieˋmecas:m2etm1{\color{blue}{\bf{\clubsuit \clubsuit \clubsuit \,\, Troisième \,\, cas \,: \,\,}} m \neq -2 \,\, {\bf{et}} \,\, m \neq 1}
On a alors :
(11m0m11m00(m1)(m+2))u3u2u3u1+u2(m+1)u3\begin{pmatrix} 1 & 1 & m \\ 0 & m-1 & 1-m \\ 0 & 0 & -(m-1)(m+2) \end{pmatrix} \begin{array}{l} u_3 \\ u_2 - u_3 \\ u_1 + u_2 - (m+1) u_3 \end{array}
Effectuons alors les deux transformations suivantes : L21m1L2L_2 \longleftarrow \dfrac{1}{m-1} L_2 et L31(m1)(m+2)L3mL1L_3 \longleftarrow - \dfrac{1}{(m-1)(m+2)}L_3 - mL_1. On a alors :
(11m011001)u31m1(u2u3)1(m1)(m+2)(u1+u2(m+1)u3)\begin{pmatrix} 1 & 1 & m \\ 0 & 1 & -1 \\ 0 & 0 & 1 \end{pmatrix} \begin{array}{l} u_3 \\ \frac{1}{m-1}(u_2 - u_3) \\ - \frac{1}{(m-1)(m+2)}(u_1 + u_2 - (m+1) u_3) \end{array}
Cette fois ci il n'y a pas de relations de dépendances linéaires entre les vecteurs u1u_1, u2u_2 et u3u_3. Puis, concernant le car cul du rang, on a donc :
Rang(U)=Rang(u1;u2;u3)=Rang(u3;1m1(u2u3);1(m1)(m+2)(u1+u2(m+1)u3))=3\mathrm{Rang}(\mathcal{U}) = \mathrm{Rang}(u_1 \,;\, u_2 \,;\, u_3) = \mathrm{Rang}\left (u_3 \,;\, \frac{1}{m-1}(u_2 - u_3) \,;\, - \frac{1}{(m-1)(m+2)}(u_1 + u_2 - (m+1) u_3) \right) = 3
Question 2

Déterminer une base du sous-espace vectoriel engendré par les vecteurs de la famille U\mathcal{U}.

Correction
Reprenons les différents cas à distinguer.
Premiercas:m=1{\color{blue}{\bf{\clubsuit \,\, Premier \,\, cas \,: \,\,}} m=1}
Nous avions trouver que :
u1=u2=u3u_1 = u_2 = u_3
De fait Vect(U)=Vect(u1)\mathrm{Vect}(\mathcal{U}) = \mathrm{Vect}(u_1). Ainsi u1u_1 est une base de Vect(U)\mathrm{Vect}(\mathcal{U}).
Deuxieˋmecas:m=2{\color{blue}{\bf{\clubsuit \clubsuit\,\, Deuxième \,\, cas \,: \,\,}} m=-2}
Dans ce cas nous avions trouver qu'il existait la relation linéaire u1+u2+u3=0u1=u2u3u_1 + u_2 + u_3 = 0 \,\,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\,\, u_1 = - u_2 - u_3. Puis que les deux vecteurs
{v1=13(u2+2u3)=(1;0;1)v2=13(u3u2)=(0;1;1)\left\lbrace \begin{array}{rclcl} v_1 & = & \dfrac{1}{3}(u_2 + 2 u_3) & = & ( 1 \,;\, 0 \,;\, -1) \\ & & & & \\ v_2 & = & \dfrac{1}{3}(u_3 - u_2) & = & ( 0 \,;\, 1 \,;\, -1) \end{array} \right.
engendrent Vect(U)\mathrm{Vect}(\mathcal{U}) donc qu'elle est génératrice de Vect(U)\mathrm{Vect}(\mathcal{U}). Vérifions si ces deux vecteurs v1v_1 et v2v_2 sont libres dans R3\mathbb{R}^3.
Donc considérons λ1\lambda_1 et λ2\lambda_2 deux nombres réels. Donc :
λ1(1;0;1)+λ2(0;1;1)=0R3(λ1;0;λ1)+(0;λ2;λ2)=(0;0;0)\lambda_1 ( 1 \,;\, 0 \,;\, -1) + \lambda_2 ( 0 \,;\, 1 \,;\, -1) = 0_{\mathbb{R}^3} \,\,\, \Longrightarrow \,\,\, ( \lambda_1 \,;\, 0 \,;\, -\lambda_1) + ( 0 \,;\, \lambda_2 \,;\, -\lambda_2) = ( 0 \,;\, 0 \,;\, 0)
Soit :
{λ1=0λ1=0λ1λ2=0λ1=λ2=0\left\lbrace \begin{array}{rcl} \lambda_1 & = & 0 \\ \lambda_1 & = & 0 \\ -\lambda_1 - \lambda_2 & = & 0 \end{array} \right. \,\,\, \Longrightarrow \,\,\, \lambda_1 = \lambda_2 = 0
Donc :
λ1(1;0;1)+λ2(0;1;1)=0R3λ1=λ2=0\lambda_1 ( 1 \,;\, 0 \,;\, -1) + \lambda_2 ( 0 \,;\, 1 \,;\, -1) = 0_{\mathbb{R}^3} \,\,\, \Longrightarrow \,\,\, \lambda_1 = \lambda_2 = 0
De fait les deux vecteurs v1v_1 et v2v_2 forment une famille libre dans R3\mathbb{R}^3. Ainsi ces deux vecteurs v1v_1 et v2v_2 forment une base de Vect(U)\mathrm{Vect}(\mathcal{U}).
Troisieˋmecas:m2etm1{\color{blue}{\bf{\clubsuit \clubsuit \clubsuit \,\, Troisième \,\, cas \,: \,\,}} m \neq -2 \,\, {\bf{et}} \,\, m \neq 1}
On a alors la famille vectorielle FF suivante :
F=(u3;q1=1m1(u2u3);q2=1(m1)(m+2)(u1+u2(m+1)u3))F = \left (u_3 \,;\, q_1 = \frac{1}{m-1}(u_2 - u_3) \,;\, q_2 = - \frac{1}{(m-1)(m+2)}(u_1 + u_2 - (m+1) u_3) \right)
Comme, dans ce cas, il n'y pas pas de dépendance linéaire cette famille est donc libres dans R3\mathbb{R}^3. De plus cette famille engendre Vect(U)\mathrm{Vect}(\mathcal{U}). Ainsi ces tris vecteurs u3u_3, q1q_1 et q2q_2 forment une base de Vect(U)\mathrm{Vect}(\mathcal{U}).