Dérivation et Calcul différentiel

Dérivées partielles croisées d'ordre supérieur à deux - Exercice 1

50 min
75
Soit ff une fonction réelle des trois variables réelles xx, yy et zz. Par exemple, les fonctions à trois variables (et plus) comme ff peuvent conduire à des calculs de dérivations partielles (d'ordre trois, ou plus) du type :
3fxyz(x;y;z)\bullet \,\, \dfrac{\partial^3 f}{\partial x \, \partial y \, \partial z}(x\,;\,y\,;\,z)
3fzxy(x;y;z)\bullet \,\, \dfrac{\partial^3 f}{\partial z \, \partial x \, \partial y}(x\,;\,y\,;\,z)
3fyxz(x;y;z)\bullet \,\, \dfrac{\partial^3 f}{\partial y \, \partial x \, \partial z}(x\,;\,y\,;\,z)
3f2yx(x;y;z)\bullet \,\, \dfrac{\partial^3 f}{\partial^2 y \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z)
L'exercice ci-dessous à pour but de faire calculer l'expression de ses dérivées partielles croisées d'ordre trois, ou plus.
Question 1

Soit la fonction suivante :
(x;y;z)R3f(x;y;z)=x+xy+y2z+exyz(x\,;\,y\,;\,z) \in \mathbb{R}^3 \longmapsto f(x\,;\,y\,;\,z) = x + xy + y^2z + e^{xyz}
Calculer l'expression de 3fxyz(x;y;z)\dfrac{\partial^3 f}{\partial x \, \partial y \, \partial z}(x\,;\,y\,;\,z).

Correction
3fxyz(x;y;z)=x(y[fz])(x;y;z)\dfrac{\partial^3 f}{\partial x \, \partial y \, \partial z}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial x} \left( \dfrac{\partial}{\partial y} \left[ \dfrac{\partial f}{\partial z} \right]\right)(x\,;\,y\,;\,z)
Soit :
3fxyz(x;y;z)=x(y[z(x+xy+y2z+exyz)])\dfrac{\partial^3 f}{\partial x \, \partial y \, \partial z}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial x} \left( \dfrac{\partial}{\partial y} \left[ \dfrac{\partial }{\partial z} \left( x + xy + y^2z + e^{xyz} \right)\right]\right)
Soit encore :
3fxyz(x;y;z)=x(y[(0+0+y2+xyexyz)])\dfrac{\partial^3 f}{\partial x \, \partial y \, \partial z}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial x} \left( \dfrac{\partial}{\partial y} \left[ \left( 0 + 0 + y^2 + xye^{xyz} \right)\right]\right)
La dérivation partielle par rapport à yy donne alors :
3fxyz(x;y;z)=x(2y+x(1exyz+yxzexyz))=x(2y+xexyz+x2yzexyz)\dfrac{\partial^3 f}{\partial x \, \partial y \, \partial z}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial x} \left( 2y + x\left( 1e^{xyz} + yxze^{xyz} \right)\right) = \dfrac{\partial}{\partial x} \left( 2y + xe^{xyz} + x^2yze^{xyz}\right)
Ce qui nous donne :
3fxyz(x;y;z)=x(xexyz+x2yzexyz)=x(xexyz)+yzx(x2exyz)\dfrac{\partial^3 f}{\partial x \, \partial y \, \partial z}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial x} \left( xe^{xyz} + x^2yze^{xyz}\right) = \dfrac{\partial}{\partial x} \left( xe^{xyz}\right) + yz\dfrac{\partial}{\partial x} \left( x^2e^{xyz}\right)
D'où :
3fxyz(x;y;z)=(exyz+xyzexyz)+yz(2xexyz+x2yzexyz)\dfrac{\partial^3 f}{\partial x \, \partial y \, \partial z}(x\,;\,y\,;\,z) = \left( e^{xyz} + xyz e^{xyz}\right) + yz \left( 2x e^{xyz} + x^2yz e^{xyz}\right)
Ainsi :
3fxyz(x;y;z)=exyz+xyzexyz+2xyzexyz+2x2y2z2exyz\dfrac{\partial^3 f}{\partial x \, \partial y \, \partial z}(x\,;\,y\,;\,z) = e^{xyz} + xyz e^{xyz} + 2xyz e^{xyz} + 2x^2y^2z^2 e^{xyz}
Finalement :
3fxyz(x;y;z)=(1+2xyz+x2y2z2)exyz{\color{red}{\boxed{\dfrac{\partial^3 f}{\partial x \, \partial y \, \partial z}(x\,;\,y\,;\,z) = \left( 1 + 2xyz + x^2y^2z^2\right)e^{xyz} }}}
Question 2

Calculer l'expression de 3fzyx(x;y;z)\dfrac{\partial^3 f}{\partial z \, \partial y \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z).

Correction
On a :
3fzyx(x;y;z)=z(y[fx])(x;y;z)\dfrac{\partial^3 f}{\partial z \, \partial y \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial z} \left( \dfrac{\partial}{\partial y} \left[ \dfrac{\partial f}{\partial x} \right] \right)(x\,;\,y\,;\,z)
Soit :
3fzyx(x;y;z)=z(y[x(x+xy+y2z+exyz)])\dfrac{\partial^3 f}{\partial z \, \partial y \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial z} \left( \dfrac{\partial}{\partial y} \left[ \dfrac{\partial}{\partial x} \left( x + xy + y^2z + e^{xyz} \right) \right] \right)
Soit encore :
3fzyx(x;y;z)=z(y[1+y+0+yzexyz])\dfrac{\partial^3 f}{\partial z \, \partial y \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial z} \left( \dfrac{\partial}{\partial y} \left[ 1 + y + 0 + yze^{xyz} \right] \right)
Ce qui nous donne :
3fzyx(x;y;z)=z(0+1+0+z(exyz+yxzexyz))\dfrac{\partial^3 f}{\partial z \, \partial y \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial z} \left( 0 + 1 + 0 + z\left( e^{xyz} + yxz e^{xyz}\right) \right)
Ce qui nous donne donc :
3fzyx(x;y;z)=z(1+zexyz+xyz2exyz)=z(zexyz+xyz2exyz)\dfrac{\partial^3 f}{\partial z \, \partial y \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial z} \left( 1 + ze^{xyz} + xyz^2 e^{xyz} \right) = \dfrac{\partial}{\partial z} \left(ze^{xyz} + xyz^2 e^{xyz} \right)
Donc :
3fzyx(x;y;z)=z(zexyz)+xyz(z2exyz)\dfrac{\partial^3 f}{\partial z \, \partial y \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial z} \left(ze^{xyz} \right) + xy \dfrac{\partial}{\partial z} \left(z^2 e^{xyz} \right)
Soit :
3fzyx(x;y;z)=(exyz+zxyexyz)+xy(2zexyz+z2xyexyz)\dfrac{\partial^3 f}{\partial z \, \partial y \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \left(e^{xyz} + zxye^{xyz}\right) + xy \left(2z e^{xyz} + z^2xy e^{xyz}\right)
On obtient alors :
3fzyx(x;y;z)=exyz+xyzexyz+2xyzexyz+x2y2z2exyz\dfrac{\partial^3 f}{\partial z \, \partial y \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = e^{xyz} + xyz e^{xyz} + 2xyz e^{xyz} + x^2y^2z^2e^{xyz}
On a donc :
3fzyx(x;y;z)=exyz+3xyzexyz+x2y2z2exyz\dfrac{\partial^3 f}{\partial z \, \partial y \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = e^{xyz} + 3xyz e^{xyz} + x^2y^2z^2e^{xyz}
En factorisant :
3fzyx(x;y;z)=(1+3xyz+x2y2z2)exyz\dfrac{\partial^3 f}{\partial z \, \partial y \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \left( 1 + 3xyz + x^2y^2z^2 \right)e^{xyz}
Finalement :
3fzyx(x;y;z)=(1+3xyz+x2y2z2)exyz{\color{red}{\boxed{\dfrac{\partial^3 f}{\partial z \, \partial y \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \left( 1 + 3xyz + x^2y^2z^2 \right) e^{xyz} }}}
Question 3

Calculer l'expression de 3fyzx(x;y;z)\dfrac{\partial^3 f}{\partial y \, \partial z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z).

Correction
On a :
3fyzx(x;y;z)=y(z[fx])(x;y;z)\dfrac{\partial^3 f}{\partial y \, \partial z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial y} \left( \dfrac{\partial}{\partial z} \left[ \dfrac{\partial f}{\partial x} \right] \right)(x\,;\,y\,;\,z)
Soit :
3fyzx(x;y;z)=y(z[x(x+xy+y2z+exyz)])\dfrac{\partial^3 f}{\partial y \, \partial z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial y} \left( \dfrac{\partial}{\partial z} \left[ \dfrac{\partial}{\partial x} \left( x + xy + y^2z + e^{xyz} \right) \right] \right)
Soit encore :
3fyzx(x;y;z)=y(z[1+y+0+yzexyz])=y(z[yzexyz])=y(yz[zexyz])\dfrac{\partial^3 f}{\partial y \, \partial z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial y} \left( \dfrac{\partial}{\partial z} \left[ 1 + y + 0 + yze^{xyz} \right] \right) = \dfrac{\partial}{\partial y} \left( \dfrac{\partial}{\partial z} \left[ yze^{xyz} \right] \right) = \dfrac{\partial}{\partial y} \left( y\dfrac{\partial}{\partial z} \left[ ze^{xyz} \right] \right)
Ce qui nous donne :
3fyzx(x;y;z)=y(y(1exyz+zxyexyz))=y(yexyz+xy2zexyz)\dfrac{\partial^3 f}{\partial y \, \partial z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial y} \left( y \left( 1e^{xyz} + zxye^{xyz} \right) \right) = \dfrac{\partial}{\partial y} \left( ye^{xyz} + xy^2ze^{xyz}\right)
On a alors :
3fyzx(x;y;z)=y(yexyz)+y(xy2zexyz)=y(yexyz)+xzy(y2exyz)\dfrac{\partial^3 f}{\partial y \, \partial z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial y} \left( ye^{xyz} \right) + \dfrac{\partial}{\partial y} \left(xy^2ze^{xyz}\right) = \dfrac{\partial}{\partial y} \left( ye^{xyz} \right) + xz\dfrac{\partial}{\partial y} \left(y^2e^{xyz}\right)
Ainsi :
3fyzx(x;y;z)=(1exyz+yxzexyz)+xz(2yexyz+y2xzexyz)\dfrac{\partial^3 f}{\partial y \, \partial z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \left( 1e^{xyz} + yxze^{xyz}\right) + xz\left( 2ye^{xyz} + y^2xze^{xyz}\right)
Soit :
3fyzx(x;y;z)=exyz+xyzexyz+2xyzexyz+y2xzexyz\dfrac{\partial^3 f}{\partial y \, \partial z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = e^{xyz} + xyze^{xyz} + 2xyze^{xyz} + y^2xze^{xyz}
Finalement :
3fyzx(x;y;z)=(1+3xyz+x2y2z2)exyz{\color{red}{\boxed{\dfrac{\partial^3 f}{\partial y \, \partial z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \left( 1 + 3xyz + x^2y^2z^2 \right) e^{xyz} }}}
Question 4

Calculer l'expression de 3f2zx(x;y;z)\dfrac{\partial^3 f}{\partial^2 z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z).

Correction
On a :
3f2zx(x;y;z)=z(z[fx])(x;y;z)\dfrac{\partial^3 f}{\partial^2 z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial z} \left( \dfrac{\partial}{\partial z} \left[ \dfrac{\partial f}{\partial x} \right] \right)(x\,;\,y\,;\,z)
Soit :
3f2zx(x;y;z)=z(z[x(x+xy+y2z+exyz)])\dfrac{\partial^3 f}{\partial^2 z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial z} \left( \dfrac{\partial}{\partial z} \left[ \dfrac{\partial}{\partial x} \left( x + xy + y^2z + e^{xyz} \right) \right] \right)
Soit encore :
3f2zx(x;y;z)=z(z[1+y+0+yzexyz])=z(z[yzexyz])=yz(z[zexyz])\dfrac{\partial^3 f}{\partial^2 z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \dfrac{\partial}{\partial z} \left( \dfrac{\partial}{\partial z} \left[ 1 + y + 0 + yze^{xyz} \right] \right) = \dfrac{\partial}{\partial z} \left( \dfrac{\partial}{\partial z} \left[ yze^{xyz} \right] \right) = y\dfrac{\partial}{\partial z} \left( \dfrac{\partial}{\partial z} \left[ ze^{xyz} \right] \right)
Ce qui nous donne :
3f2zx(x;y;z)=yz(1exyz+zxyexyz)=yz(exyz)+yz(zxyexyz)\dfrac{\partial^3 f}{\partial^2 z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = y\dfrac{\partial}{\partial z} \left( 1e^{xyz} + zxy e^{xyz} \right) = y\dfrac{\partial}{\partial z} \left( e^{xyz} \right) + y \dfrac{\partial}{\partial z} \left( zxy e^{xyz} \right)
D'où :
3f2zx(x;y;z)=yz(exyz)+xy2z(zexyz)\dfrac{\partial^3 f}{\partial^2 z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = y\dfrac{\partial}{\partial z} \left( e^{xyz} \right) + xy^2 \dfrac{\partial}{\partial z} \left( z e^{xyz} \right)
On obtient alors :
3f2zx(x;y;z)=yxyexyz+xy2(1exyz+zxyexyz)\dfrac{\partial^3 f}{\partial^2 z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = yxy e^{xyz} + xy^2 \left( 1 e^{xyz} + zxy e^{xyz}\right)
Ainsi :
3f2zx(x;y;z)=xy2exyz+xy2exyz+x2y3zexyz\dfrac{\partial^3 f}{\partial^2 z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = xy^2 e^{xyz} + xy^2 e^{xyz} + x^2y^3z e^{xyz}
En regroupant :
3f2zx(x;y;z)=2xy2exyz+x2y3zexyz\dfrac{\partial^3 f}{\partial^2 z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = 2xy^2 e^{xyz} + x^2y^3z e^{xyz}
Finalement, en factorisant par le terme exyze^{xyz}, on trouve que :
3f2zx(x;y;z)=(2xy2z+x2y3z)exyz=xy2z(2+xy)exyz{\color{red}{\boxed{\dfrac{\partial^3 f}{\partial^2 z \, \partial x}(x\,;\,y\,;\,z) = \left( 2xy^2z + x^2y^3z \right) e^{xyz} = xy^2z\left( 2 + xy \right) e^{xyz} }}}