Nouveau

🔥 Découvre nos fiches d'exercices gratuites avec corrections en vidéo !Accéder aux fiches  

Tchat avec un prof

🤔 Bloqué sur un exercice ou une notion de cours ? Échange avec un prof sur le tchat !Découvrir  

Exercice 7 - Exercice 1

50 min
75
Un exercice très interessant.
Question 1
Soit λ\lambda un réel qui n'est pas un entier naturel autre que 00.

Écrire la série de Fourier SFf(x)\mathcal{SF}_f(x) de la fonction 2π2\pi-périodique, paire et dont l'image est égale à cos(λx)\cos(\lambda x) avec 0<x<π0<x<\pi.

Correction
La série de Fourier SFf(x)\mathcal{SF}_f(x) de la fonction 2π2\pi-périodique, paire et égale à cos(λx)\cos(\lambda x) avec 0<x<π0<x<\pi est caractérisée par la nullité de tous les coefficients réels bnb_n (nNn \in \mathbb{N}). On a alors :
a0=1πππcos(λx)dx=2π0πcos(λx)dx=2π[sin(λx)λ]0π=2sin(λπ)λπa_0 = \dfrac{1}{\pi} \int_{-\pi}^\pi \cos(\lambda x) \, dx = \dfrac{2}{\pi} \int_0^\pi \cos(\lambda x) \, dx = \dfrac{2}{\pi} \left[ \dfrac{\sin(\lambda x)}{\lambda} \right]_0^\pi = 2 \dfrac{\sin(\lambda \pi) }{\lambda \pi}
Donc, on trouve que :
a02=sin(λπ)λπ\dfrac{a_0}{2} = \dfrac{\sin(\lambda \pi)}{\lambda \pi}
Puis, le coefficient réel ana_n est donné par l'expression :
an=1πππcos(λx)cos(nx)dx=2π0πcos(λx)cos(nx)dxa_n = \dfrac{1}{\pi} \int_{-\pi}^\pi \cos(\lambda x) \cos(nx) \, dx = \dfrac{2}{\pi} \int_{0}^\pi \cos(\lambda x) \cos(nx) \, dx
Or, on sait que :
(a;b)R2,cos(a)cos(b)=12(cos(a+b)+cos(ab))\forall (a\,;\,b) \in \mathbb{R}^2, \,\,\, \cos(a) \cos(b) = \dfrac{1}{2} \left( \cos(a+b) + \cos(a-b) \right)
Ainsi, on en déduit que :
an=1π0π[cos((n+λ)x)+cos((nλ)x)]dxa_n = \dfrac{1}{\pi} \int_{0}^\pi \left[ \cos((n+\lambda)x) + \cos ((n-\lambda)x)\right] \, dx
D'où :
an=1π[sin((n+λ)x)n+λ+sin((nλ)x)nλ]0π=1π(sin((n+λ)π)n+λ+sin((nλ)π)nλ)a_n = \dfrac{1}{\pi} \left[ \dfrac{\sin((n+\lambda)x)}{n+\lambda} + \dfrac{\sin((n-\lambda)x)}{n -\lambda}\right]_{0}^\pi = \dfrac{1}{\pi} \left( \dfrac{\sin((n+\lambda)\pi)}{n+\lambda} + \dfrac{\sin((n-\lambda)\pi)}{n-\lambda}\right)
Avec :
{sin((n+λ)π)=sin(nπ+λπ)=sin(nπ)cos(λπ)+cos(nπ)sin(λπ)sin((nλ)π)=sin(nπλπ)=sin(nπ)cos(λπ)cos(nπ)sin(λπ)\left\lbrace \begin{array}{rcl} \sin((n+\lambda)\pi) & = & \sin(n\pi + \lambda\pi) = \sin(n\pi) \cos (\lambda\pi) + \cos(n\pi) \sin (\lambda\pi)\\ & & \\ \sin((n-\lambda)\pi) & = & \sin(n\pi - \lambda\pi) = \sin(n\pi) \cos (\lambda\pi) - \cos(n\pi) \sin (\lambda\pi)\\ \end{array} \right.
Soit :
{sin((n+λ)π)=0cos(λπ)+(1)nsin(λπ)sin((nλ)π)==0cos(λπ)(1)nsin(λπ)\left\lbrace \begin{array}{rcl} \sin((n+\lambda)\pi) & = & 0 \cos (\lambda\pi) + (-1)^n \sin (\lambda\pi)\\ & & \\ \sin((n-\lambda)\pi) & = & = 0 \cos (\lambda\pi) - (-1)^n \sin (\lambda\pi)\\ \end{array} \right.
D'où :
{sin((n+λ)π)=(1)nsin(λπ)sin((nλ)π)=(1)nsin(λπ)\left\lbrace \begin{array}{rcl} \sin((n+\lambda)\pi) & = & (-1)^n \sin (\lambda\pi)\\ & & \\ \sin((n-\lambda)\pi) & = & - (-1)^n \sin (\lambda\pi) \\ \end{array} \right.
On peut donc écrire que :
an=1π((1)nsin(λπ)n+λ+(1)nsin(λπ)nλ)=(1)nsin(λπ)π(1n+λ1nλ)a_n = \dfrac{1}{\pi} \left( \dfrac{(-1)^n \sin (\lambda\pi)}{n+\lambda} + \dfrac{- (-1)^n \sin (\lambda\pi)}{n-\lambda}\right) = \dfrac{(-1)^n \sin (\lambda\pi)}{\pi} \left( \dfrac{1}{n+\lambda} - \dfrac{1}{n-\lambda}\right)
On obtient :
an=(1)nsin(λπ)π(nλ(n+λ)n2λ2)=(1)nsin(λπ)π(2λn2λ2)a_n = \dfrac{(-1)^n \sin (\lambda\pi)}{\pi} \left( \dfrac{n-\lambda - (n+\lambda)}{n^2-\lambda^2}\right) = \dfrac{(-1)^n \sin (\lambda\pi)}{\pi} \left( \dfrac{-2\lambda}{n^2-\lambda^2}\right)
Finalement, on trouve que :
an=2λ2sin(λπ)λπ((1)nλ2n2)a_n =2\lambda^2 \dfrac{\sin (\lambda\pi)}{\lambda\pi} \left( \dfrac{(-1)^n}{\lambda^2-n^2}\right)
La série de Fourier SFf(x)\mathcal{SF}_f(x) est donc caractérisée par le coefficient réel a0a_0 et les coefficients réels ana_n. On a alors :
SFf(x)=sin(λπ)λπ+2λ2sin(λπ)λπn=1+(1)nλ2n2cos(nx)\mathcal{SF}_f(x) = \dfrac{\sin (\lambda\pi)}{\lambda\pi} + 2\lambda^2 \dfrac{\sin (\lambda\pi)}{\lambda\pi} \sum_{n=1}^{+\infty} \dfrac{(-1)^n}{\lambda^2-n^2} \cos(nx)
Soit en factorisant :
SFf(x)=sin(λπ)λπ(1+2λ2n=1+(1)nλ2n2cos(nx)){\color{red}{{ \boxed{ \mathcal{SF}_f(x) = \dfrac{\sin (\lambda\pi)}{\lambda\pi} \left( 1 + 2\lambda^2 \sum_{n=1}^{+\infty} \dfrac{(-1)^n}{\lambda^2-n^2} \cos(nx) \right) } }}}
Question 2

Montrer que la série S(x)=1πn=1+2xx2n2S(x) = \dfrac{1}{\pi} \sum_{n=1}^{+\infty} \dfrac{2x}{x^2-n^2} converge sur tout intervalle fermé FF intérieur à ]1;1[]\,-1\,;\,1\,[ vers la fonction limite f(x)=cotan(πx)1πxf_\ell(x) = \mathrm{cotan}(\pi x)- \dfrac{1}{\pi x}.

Correction
Dans la série de Fourier précédente, posons x=πx = \pi.
On obtient alors :
SFf(x=π)=sin(λπ)λπ(1+2λ2n=1+(1)nλ2n2cos(nπ))\mathcal{SF}_f(x=\pi) = \dfrac{\sin (\lambda\pi)}{\lambda\pi} \left( 1 + 2\lambda^2 \sum_{n=1}^{+\infty} \dfrac{(-1)^n}{\lambda^2-n^2} \cos(n\pi) \right)
Soit encore :
SFf(x=π)=sin(λπ)λπ(1+2λ2n=1+(1)nλ2n2(1)n)\mathcal{SF}_f(x=\pi) = \dfrac{\sin (\lambda\pi)}{\lambda\pi} \left( 1 + 2\lambda^2 \sum_{n=1}^{+\infty} \dfrac{(-1)^n}{\lambda^2-n^2} (-1)^n \right)
Donc :
SFf(x=π)=sin(λπ)λπ(1+2λ2n=1+1λ2n2)\mathcal{SF}_f(x=\pi) = \dfrac{\sin (\lambda\pi)}{\lambda\pi} \left( 1 + 2\lambda^2 \sum_{n=1}^{+\infty} \dfrac{1}{\lambda^2-n^2} \right)
De plus, cos(λx)\cos(\lambda x) est régulière sur R\mathbb{R}, et x=πx=\pi est un point de continuité. Donc la série de Fourier converge vers ff. On a a donc, SFf(x=π)=cos(λπ)\mathcal{SF}_f(x=\pi)=\cos(\lambda \pi). Ainsi, on trouve que :
cos(λπ)=sin(λπ)λπ(1+2λ2n=1+1λ2n2)\cos(\lambda \pi)= \dfrac{\sin (\lambda\pi)}{\lambda\pi} \left( 1 + 2\lambda^2 \sum_{n=1}^{+\infty} \dfrac{1}{\lambda^2-n^2} \right)
D'où :
cos(λπ)sin(λπ)=1λπ(1+2λ2n=1+1λ2n2)\dfrac{\cos(\lambda \pi)}{\sin (\lambda\pi)} = \dfrac{1}{\lambda\pi} \left( 1 + 2\lambda^2 \sum_{n=1}^{+\infty} \dfrac{1}{\lambda^2-n^2} \right)
Soit encore :
cotan(λπ)1λπ=2λπn=1+1λ2n2cotan(λπ)1λπ=1πn=1+2λλ2n2\mathrm{cotan}(\lambda \pi ) - \dfrac{1}{\lambda\pi} = \dfrac{2\lambda}{\pi} \sum_{n=1}^{+\infty} \dfrac{1}{\lambda^2-n^2} \,\,\,\,\, \Longleftrightarrow \,\,\,\,\, \mathrm{cotan}(\lambda \pi ) - \dfrac{1}{\lambda\pi} = \dfrac{1}{\pi} \sum_{n=1}^{+\infty} \dfrac{2\lambda}{\lambda^2-n^2}
On pose maintenant λ=x]1;1[\lambda = x \in ]\,-1\,;\,1\,[ (car λ\lambda n'est pas un entier naturel autre que 00), et de fait on trouve que :
cotan(πx)1πx=1πn=1+2xx2n2\mathrm{cotan}(\pi x ) - \dfrac{1}{\pi x} = \dfrac{1}{\pi} \sum_{n=1}^{+\infty} \dfrac{2x}{x^2-n^2}
Soit :
cotan(πx)1πx=S(x)\mathrm{cotan}(\pi x ) - \dfrac{1}{\pi x} = S(x)
avec la série
S(x)=1πn=1+2xx2n2S(x) = \dfrac{1}{\pi} \sum_{n=1}^{+\infty} \dfrac{2x}{x^2-n^2}
Or, x]1;1[\forall x \in ]\,-1\,;\,1\,[, on a avec n1n \geqslant 1, et 2π\dfrac{2}{\pi} majoré par 11 :
1π2xx2n2=2πxx2n21n2x2\left| \dfrac{1}{\pi} \dfrac{2x}{x^2-n^2} \right| = \dfrac{2}{\pi} \left| \dfrac{x}{x^2-n^2} \right| \leqslant \dfrac{1}{n^2-x^2}
Puis, pour majoré l'action du dénominateur n2x2n^2-x^2 (dans le processus de l'inversion) on prend la plus grande valeur de xx possible à savoir 11, ceci afin que n2x2n^2-x^2 soit le plus petit envisageable. D'où :
1π2xx2n21n21\left| \dfrac{1}{\pi} \dfrac{2x}{x^2-n^2} \right| \leqslant \dfrac{1}{n^2-1}
Enfin comme la série n=2+1n21\sum_{n=2}^{+\infty} \dfrac{1}{n^2-1} converge, pour les plus curieux, on a n=2+1n21=34\sum_{n=2}^{+\infty} \dfrac{1}{n^2-1} = \dfrac{3}{4}, et qu'elle majore S(x)S(x) (si x]1;1[x \in ]\,-1\,;\,1\,[) alors S(x)S(x) converge également vers cotan(πx)1πx\mathrm{cotan}(\pi x ) - \dfrac{1}{\pi x}.
Question 3

En déduire, par une intégration terme à terme (très attentive), que :
sin(πx)πx=n=1+(1x2n2)\dfrac{\sin(\pi x)}{\pi x} = \prod_{n=1}^{+\infty}\left( 1- \dfrac{x^2}{n^2} \right)

Correction
Par intégration, donc terme à terme, on peut écrire que :
0x(cotan(πX)1πX)dX=0xS(X)dX\int_0^x \left(\mathrm{cotan}(\pi X ) - \dfrac{1}{\pi X} \right) \, dX = \int_0^x S(X) \, dX
Soit :
0x(cotan(πX)1πX)dX=0x1πn=1+2XX2n2dX\int_0^x \left(\mathrm{cotan}(\pi X ) - \dfrac{1}{\pi X} \right) \, dX = \int_0^x \dfrac{1}{\pi} \sum_{n=1}^{+\infty} \dfrac{2X}{X^2-n^2} \, dX
Par suite de la convergence (uniforme) de la série, on va pouvoir permuter les deux formes de sommation. On vas donc avoir :
π0x(cotan(πX)1πX)dX=n=1+0x2XX2n2dX\pi \int_0^x \left(\mathrm{cotan}(\pi X ) - \dfrac{1}{\pi X} \right) \, dX = \sum_{n=1}^{+\infty} \int_0^x \dfrac{2X}{X^2-n^2} \, dX
D'où :
π0xcotan(πX)dXπ0x1πXdX=n=1+0x2XX2n2dX\pi \int_0^x \mathrm{cotan}(\pi X ) \, dX - \pi \int_0^x\dfrac{1}{\pi X} \, dX = \sum_{n=1}^{+\infty} \int_0^x \dfrac{2X}{X^2-n^2} \, dX
Soit encore :
0xcotan(πX)d(πX)0x1πXd(πX)=n=1+0x2XX2n2dX\int_0^x \mathrm{cotan}(\pi X ) \, d(\pi X) - \int_0^x\dfrac{1}{\pi X} \, d(\pi X) = \sum_{n=1}^{+\infty} \int_0^x \dfrac{2X}{X^2-n^2} \, dX
Pour les deux premières intégrales, on pose y=πXy=\pi X et yy va de 00 à πx\pi x. Donc :
0πxcotan(y)dy0πx1ydy=n=1+0x2(Xn)(Xn)21d(Xn)\int_0^{\pi x} \mathrm{cotan}(y) \, dy - \int_0^{\pi x}\dfrac{1}{y} \, dy = \sum_{n=1}^{+\infty} \int_0^x \dfrac{2\left( \dfrac{X}{n}\right)}{\left( \dfrac{X}{n}\right)^2-1} \, d\left( \dfrac{X}{n}\right)
Le processus d'intégration nous permet d'écrire :
[ln(sin(y))ln(y)]0πx=n=1+0x2(Xn)1(Xn)2d(Xn)\left[ \ln(\sin(y)) -\ln (y) \right]_0^{\pi x} = \sum_{n=1}^{+\infty} \int_0^x \dfrac{-2\left( \dfrac{X}{n}\right)}{1-\left( \dfrac{X}{n}\right)^2} \, d\left( \dfrac{X}{n}\right)
On pose z=Xnz=\dfrac{X}{n} et zz va de 00 à Xn\dfrac{X}{n}. Soit :
[ln(sin(y)y)]0πx=n=1+0xn2z1z2dz\left[ \ln\left( \dfrac{\sin(y)}{y} \right) \right]_0^{\pi x} = \sum_{n=1}^{+\infty} \int_0^{\frac{x}{n}} \dfrac{-2z}{1- z^2} \, dz
Ce qui nous permet d'écrire :
ln(sin(πx)πx)ln(limε0sin(ε)ε)=n=1+[ln(1z2)]0xn\ln \left(\dfrac{\sin(\pi x)}{\pi x} \right) - \ln \left(\lim_{\varepsilon \longrightarrow 0} \dfrac{\sin(\varepsilon)}{\varepsilon} \right) = \sum_{n=1}^{+\infty} \left[ \ln(1-z^2) \right]_0^{\frac{x}{n}}
Ce qui nous donne :
ln(sin(πx)πx)ln(1)=n=1+(ln(1x2n2)ln(1))\ln \left(\dfrac{\sin(\pi x)}{\pi x} \right) - \ln \left(1\right) = \sum_{n=1}^{+\infty} \left( \ln\left(1 - \dfrac{x^2}{n^2}\right) - \ln(1) \right)
Comme ln(1)=0\ln \left(1\right) = 0, on trouve que :
ln(sin(πx)πx)=n=1+(ln(1x2n2))\ln \left(\dfrac{\sin(\pi x)}{\pi x} \right) = \sum_{n=1}^{+\infty} \left( \ln\left(1 - \dfrac{x^2}{n^2}\right) \right)
Or, on a :
n=1+(ln(1x2n2))=n=1+ln(1x2n2)=ln(1+(1x2n2))\sum_{n=1}^{+\infty} \left( \ln\left(1 - \dfrac{x^2}{n^2}\right) \right) = \sum_{n=1}^{+\infty} \ln\left(1 - \dfrac{x^2}{n^2}\right) = \ln \left( \prod_1^{+\infty} \left(1 - \dfrac{x^2}{n^2}\right) \right)
Ce qui nous permet d'écrire que :
ln(sin(πx)πx)=ln(1+(1x2n2))\ln \left(\dfrac{\sin(\pi x)}{\pi x} \right) = \ln \left( \prod_1^{+\infty} \left(1 - \dfrac{x^2}{n^2}\right) \right)
Finalement, ceci nous permet de conclure que :
sin(πx)πx=n=1+(1x2n2){\color{red}{ \boxed{ \dfrac{\sin(\pi x)}{\pi x} = \prod_{n=1}^{+\infty} \left( 1- \dfrac{x^2}{n^2} \right) } }}

Signaler une erreur

Aide-nous à améliorer nos contenus en signalant les erreurs ou problèmes que tu penses avoir trouvés.

Connecte-toi ou crée un compte pour signaler une erreur.